Historie van de oude kern van het dorp Rijsoord

De Heerlijkheid Rijsoord

Rijsoord is gelegen in de Zwijndrechtse waard, een voormalig eiland in de delta van de rivieren Rijn en Maas. Het wordt voor het eerst genoemd in een giftbrief anno 1006 van bisschop Ansfrid; maar de originele giftbrief bestaat niet meer en de wel bestaande afschriften vertonen nogal wat verschillen en zijn daarom niet betrouwbaar. De bisschop zelf was ook een vreemd geval. Hij was eerst graaf van Strijen en in 994 op middelbare leeftijd weduwnaar geworden. In 995 werd hij door keizer Otto III tot bisschop aangesteld, wat in die tijd nog een privilege van de keizer was.

In de volgende eeuwen duikt de naam Zwijndrechtse waard, en ook de Riederwaard, herhaaldelijk op. Het Augustijner klooster de Hoge Horst te Amersfoort en de St. Paulusabdij te Utrecht hadden bezittingen in de waard, maar daarover is niet veel bekend.
In 1101 is sprake van Thiedradeskerke (vermoedelijk aan de Waal gelegen tussen het huidige Heerjansdam en Rijsoord), dat eigendom was van St. Jan te Utrecht, die ook nog in 1216 bezittingen ter plaatse had.

Over de loop der gebeurtenissen na 1300 is meer informatie beschikbaar en het meest over de vele overstromingen die dit gebied van oudsher hebben geteisterd. In de strijd tegen het water is het jaar 1332 van het allergrootste belang geweest. In dat jaar werd het eiland Zwijndrecht vastgehecht aan de Riederwaard door de dammen, die later de Oostendam, resp. de Heerjansdam zouden gaan heten.

De geschiedenis van Rijsoord neemt derhalve feitelijk pas een aanvang op 14 januari 1332, de datum waarop graaf Willem III te Brussel bekend maakt dat hij de Zwijndrechtse waard zal doen herbedijken en de kosten van de dammen voor zijn rekening zal nemen. Op 18 maart 1332 wordt te Middelburg een nadere omschrijving met enkele voorschriften gegeven. De graaf zoekt de benodigde dijkwerkers voornamelijk in Zeeland waar men van oudsher over vele en deskundige dijkenbouwers beschikte. De dammen in de Waal mogen gelegd worden ter plaatse waar de bedijkers dat samen met de inwoners het meest nuttig zullen vinden, tenzij, zegt de graaf, wij iemand uit onze raad zullen zenden om het werk te leiden. Hier werd kennelijk gedacht aan eventuele bezwaren of althans de mogelijkheid van inspraak van de Riederwaardsen, aan wier dijken de nieuwe dammen werden vastgemaakt.Voor zover bekend is over de plaats van de dammen echter geen verschil van mening aan de dag getreden.

[IMAGE]
Hotel Warendorp, nu restaurant Ross Lovell

Gheraert Alewynsz, stichter van Rijsoord
Op 1 mei 1332 verleent graaf Willem III adeldom aan zijn griffier Gheryt Alewynssone (geboren ca.1280) uit Leiden om hem in staat te stellen ambachtsheer te worden van 1/16e deel der drooggelegde waard. Tegelijkertijd wordt ook aan de zoon Aelwyn adeldom toegekend. Gerard Alewynsz mag van graaf Willem III elk jaar schepenen aanstellen om de dijken en wegen te schouwen binnen zijn gebied en recht te spreken, ook registratie van de eigendommen der onroerende goederen en beheer van gemeenschappelijke eigendommen. Gerard Alewynsz wordt door zijn tijdgenoten geroemd om zijn grote werkijver en naar het schijnt is het ook aan hem te danken dat de grafelijke administratie weer op orde kan worden gebracht.

In 1332 is de ambachtsheerlijkheid Rijsoord van Gerard overgegaan op zijn zoon Aelwyn Gerardsz en daarna op zijn kleinzoon Jacob van Rijsoirde tot 1429. De zoon en de kleinzoon hebben het beiden nog gebracht tot de waardigheid van ridder.
Pas in 1960 wordt de naam Gerard Alewynsz weer genoemd in een officieel document wanneer de gemeenteraad van Rijsoord besluit om de naam van Rijsoords eerste ambachtsheer te verbinden aan een straat, die weleswaar niet in diens eigen ambacht is gelegen, maar aan de overzijde van de Waal.

[IMAGE]

Wat betreft het gemeentewapen: in een beschrijving van
"Zuid-Hollandse Wapens" uit 1645 komt het gemeentew
apen van Rijsoord voor; het bestaat uit een zwart veld met drie rijstakken van zilver. Het Ridderkerkse wapen kwam in bovengenoemd geschrift nog niet voor!Op 1 juli 1855 is Rijsoord bij Ridderkerk gevoegd.

 
'Die brugghe in Ryzoort'
Tot 1543 stak men toen nog de heel wat bredere Waal over met een veerschuit. Wat nu de Rijsoordsestraat heet, was toen de Veerweg. De bewoners van de Zwijndrechtse Waard, die de aanleg van de brug hadden bekostigd door een omslag over de grondeigenaren, hadden vrije overtocht; maar doortrekkende reizigers moesten een klein bedrag betalen.

[IMAGE] 

De Veerweg werd herhaaldelijk verlengd totdat in 1543 het gat klein genoeg was geworden om de schuit door een brug te vervangen; de naam: 'Die brugghe in Ryzoort' was geboren.
In 1572 werd deze brug door een troep watergeuzen (of de Spanjaarden?) vernield.
Enige tijd later, in 1615, werd een brug gebouwd die meer gelijkenis met de huidige kreeg. De ambachtsheer van Rijsoord zorgde daarvoor, mits hij vergunning kreeg om bruggeld te heffen. Later beriepen de inwoners zich toch weer op hun oud recht van vrijstelling en heeft de Hoge Vierschaar van Zuid-Holland uitspraak gedaan in het geschil. Dat geschiedde in 1617 en men kwam overeen de kosten voor het maken van de brug aan de ambachtsheer terug te betalen, waaraan de landeigenaren en de pachters van de gehele Zwijndrechtse Waard betaalden.

De Hervormde Kerk van Rijsoord
De kerk werd gebouwd in 1832 en stond op de plaats waar Gerard Alewijnsz, de eerste ambachtsheer van Rijsoord, 500 jaar tevoren een kerk had gesticht en waarvan Pieter Clingen de eerste pastoor werd in augustus 1336. Het is te begrijpen dat het gebouw wel dringend aan vervanging toe was.

[IMAGE]

Welnu, dat ging verbazend snel in zijn werk. Op 4 maart 1832 preekte Ds. David Dagevos, in die dagen predikant in Rijsoord, voor de laatste maal in deze kerk en op maandag begon de sloop.
Op zondag 16 december van hetzelfde jaar kon Ds. Dagevos de nieuwe kerk in gebruik nemen. Er gaat het verhaal dat na het beëindigen van rellen tussen patriotten en prinsgezinden de klok zo uitbundig is geluid, dat deze scheurde. Of de bewoners ook Oranjegezind waren! Voor de Tweede Wereldoorlog had de tram van de RTM ook hier een halte.

De Rijsoordse Molen
De Rijsoordse molen werd in bedrijf gesteld op 23-7-1822.
U vindt hem hiernaast afgebeeld in 1902. Hij is een zogenaamde grondzeiler en heeft ijzeren roeden met een vlucht van 20,30 meter.
Blijkens een gevelsteen is op 16 maart 1822 de eerste steen gelegd door Arie Karsseboom oud 5 jaar. De opdrachtgever was Jan van der Ven en de metselaar B.Otterspoor.

[IMAGE]

Reeds vóórdat de molen gereed kwam had Van der Ven hem overgedaan aan zijn meesterknecht Gerrit Dijksman de Kool die tot zijn dood bij een ongeval in 1847 de molenaar is gebleven.
Zijn weduwe, zijn kinderen, kleinkinderen enz. hebben de molen beheerd zolang hij dienst deed. 

In de literatuur wordt de molen gezegd te heten: "De Kersenboom" maar dit is twijfelachtig. De laatste molenaar De Kooi (men zou geneigd zijn te spreken van "de kolenaar") heeft die naam als zodanig nooit ontmoet en gelooft dat er verwarring is ontstaan met de naam van de eerste steenlegger. Ongeveer 10 jaar geleden is de molen verplaatst naar de andere oever van de Waal, omdat daar voldoende windvang is.

[IMAGE]

Johannes Post Capitulatiemuseum
Op 15 mei 1940 vond er in Rijsoord een belangrijke gebeurtenis plaats in de, aan de Rijksstraatweg gelegen school. De capitulatie voor de Duitse overmacht werd hier getekend door de bevelhebber van de Nederlandse strijdkrachten, de generaal Winkelman.

Het monument van dit feit vóór de school bevat de waarschuwing: "Een volk dat zijn verdediging verwaarloost zet zijn vrijheid op het spel". Ín de school aan de Rijksstraatweg 101 is het zeer realistische Capitulatiemuseum (nu Johannes Postmuseum genoemd) te bezichtigen. Sinds 2005 is er ook een planetarium gevestigd. Zie website planetarium.

[IMAGE] Rijsoord vlassersdorp
Vlas en vlasbewerking zijn zo oud als de geschiedenis van de mensheid. Zelfs in Egyptische koningsgraven van 30 eeuwen voor Christus zijn overblijfselen van linnen gevonden; men omwikkelde de mummies ermee.
Één van de plaatsen waar generaties lang in het vlas is gewerkt, is Rijsoord. Ter ere van de vroegere vlasarbeiders heeft de -voorheen Ridderkerkse- Marjan Kievits dit beeld gemaakt en is geplaatst in de -oeroude -kern van Rijsoord.

Bron:
-"Oostendam en Rijsoord", nr.17
-"Riede uitgediept", nr.31
Uitgaven van de Stichting Oud Ridderkerk

Een verhandeling over de vroegste geschiedenis van de Riederwaert en de Swijndrecht Were is te vinden op de pagina "Vroegste geschiedenis van het eiland IJsselmonde"

Terug naar hoofdpagina


U kunt ons bereiken via e-mail: Stichting Oude Kern Rijsoord